Op lipvis!
TEKST: PIETER BEELEN > FOTOGRAFIE: SANDER BOER
Met zijn kleurenpracht zou de lipvis zeker niet misstaan in een tropisch aquarium. Je komt hem echter ook in het wild tegen: verschillende soorten lipvis komen steeds talrijker voor langs de Nederlandse kust. Deze gestage opmars maakt het zelfs mogelijk om er gericht op te vissen. Bij Neeltje Jans laat Arjan Stelwage (43) zijn aanpak zien.
>> HOTSPOTS
Lipvissen worden langs de hele Nederlandse kust gevangen, maar de meeste meldingen komen uit Zeeland en van de pieren in Scheveningen en IJmuiden. Vooral de Oosterschelde en de strekdammen en piertjes bij Neeltje Jans zijn prima locaties voor een lipvismissie. Zoek naar stenige plekken met zeewier en blijf even doorpeuteren nadat je er een vangt, want vaak zijn er in dat geval meerdere exemplaren aanwezig. Het loont ook de moeite om zelf op ontdekkingsreis te gaan en potentiële hotspots te verkennen. Vang je een lipvis op een maagdelijke stek, dan ben je spekkoper. Lokaliseer met de satellietfunctie van Google Maps grove steenstort en dikke wierranden. Verre worpen zijn niet nodig, want de meeste structuur vind je dicht onder de kant.
Vis de dobbermontage actief door deze met de stroming langs het
wier te laten driften
‘Vanwege de spekgladde stenen is stevig schoeisel een must’
Zwartooglipvis (Symphodus melops)
Kliplipvis (Ctenolabrus rupestris)
Gevlekte lipvis (Labrus bergylta)
Gestreepte lipvis (Labrus mixtus)
Baillons lipvis (Symphodus bailloni)
LIPVISSEN
IN NEDERLAND
Op dit moment komen de volgende vijf soorten lipvissen in ons kustwater voor. Met de VISsenscanner-functie in de gratis VISsengids app herken je eenvoudig de gevlekte-, klip- en zwartooglipvis. De gestreepte- en de Baillons lipvis zijn (nog) niet opgenomen in de app en worden daarom niet herkend.
Zagers – al dan niet in stukjes – zijn Arjan’s favoriete aas voor de lipvis.
Lipvissen zijn
door hun kleurenpracht
een on-Nederlandse en
haast tropische
verschijning
>> MENUKAART
De familie van de lipvissen (Labridae) heeft zijn naam te danken aan het Latijnse woord labrum, wat ‘lip’ betekent. Lipvissen gebruiken hun dikke, vlezige lippen en scherpe voortanden om mossels van stenen af te schrapen. Vanwege die eigenschap wordt de lipvis ook gebruikt in de zalmkweek: daar dienen ze als ‘poetsvis’ om zalmluis van de huid van zalmen te verwijderen. Behalve schelpvlees staan ook zagers, krabbetjes en kleine visjes op het menu van deze alleseter – kijk dus niet gek op als er een lipvis op je kunstaas klapt. Krijg je na een aanbeet een shad zonder staart terug, dan weet je genoeg.
De middagzon prikt medio september op onze huid als de vloedstroom het water vanuit de Noordzee tussen de pijlers en blokken van de Oosterscheldekering door de zeearm in perst. “Lipvis scharrelt op zoek naar wat te eten graag tussen de betonblokken en de wierranden daaromheen. Maar ze voelen zich pas helemaal op hun gemak wanneer het water op zijn hoogste punt staat”, zegt Arjan terwijl hij bij Neeltje Jans zijn hengels optuigt. Met het kraakheldere water, de fel schijnende zon en de beoogde stek recht voor onze voeten zou je niet direct denken aan de perfecte omstandigheden om vis te vangen. “Voor de lipvis is dit geen probleem, die zijn niet bang voor wat licht. Voor deze sessie durf ik zelfs vangstgarantie te geven”, klinkt het optimistisch. “Het water staat nu nog iets te laag, maar zodra die steen daar iets verderop straks onder water staat gaat het feest beginnen.”
DOBBER- EN BODEMMONTAGE
Met zowel een dobber- als bodemmontage wedt Arjan op twee paarden. “De dobber vis ik net achter de wierrand. Het haakaas (een zager) laat ik daar zo’n 30 centimeter boven de bodem zweven. Dat vermindert de kans op bijvangst van bodemvis. Actief dobbervissen werkt het best, dus laat ik de montage meedrijven op de stroming – al rem ik die soms even iets af”, licht Arjan toe. Zodra de dobber op zijn plek ligt, laat hij ook de bodemmontage met een onderhands worpje vlak voor de hengeltop neerkomen. Deze hengel is voorzien van twee haken, waarbij de onderste de bodem raakt en de bovenste hier circa 30 cm boven staat. “Omdat je hier snel vastloopt tussen de stenen gebruik ik een zelfgemaakt betonnen werpgewicht. Dat is lekker goedkoop én loodvrij. Dankzij het brede profiel van het gewicht zit je ook minder snel vast in de smalle spleten tussen de blokken in vergelijking met wanneer je een aerodynamisch gevormd werpgewicht gebruikt.”
Daarna was het even stil, zodat ik twijfelde of de vis er (nog) aan zat. Maar toen begon de top weer druk te tikken”, reconstrueert hij de aanbeet. “Het lijkt wel een tropische vis”, roept fotograaf Sander vol verbazing als Arjan wijst op de tekening op het kieuwdeksel. “Ieder exemplaar heeft een uniek kleurenpatroon met blauw-, groen- en bruintinten. Het zijn ware kunstwerkjes. Bij sommige soorten verschillen de mannetjes en vrouwtjes ook qua uiterlijk.” In ons land zijn de afgelopen jaren vier soorten uit de lipvis-familie aan de hengel gevangen: de gevlekte-, zwartoog-, klip- en Baillons lipvis (zie kader pag. 32). Een vijfde soort – de gestreepte lipvis – is al door duikers waargenomen en het lijkt een kwestie van tijd voordat die ook aan de hengel wordt gevangen. “Je weet vooraf nooit welke lipvissoort je vangt. Vorige week had ik een heel stel ‘zwartogen’, een ‘gevlekte’ en een Baillons lipvis. Die onvoorspelbaarheid maakt de visserij extra leuk en spannend.”
AFGAAND WATER
Als de piek van het hoogwater voorbij is, zorgt het afgaande water weer voor wat stroming. Daardoor kan Arjan de dobber nog actiever vissen.
Toch is het wederom de bodemhengel die druk begint te tikken en daar niet mee ophoudt. Het is een teken dat de vis zichzelf al heeft gehaakt, waarop Arjan de boel rustig binnendraait. Een tweede, eveneens prachtig gekleurde, zwartooglipvis is een feit. Dankzij de langstelige haak is de vis in no time onthaakt. “De beste periode is van twee uur voor tot twee uur na hoogwater. Gedurende dit tijdsvak staat er genoeg water tussen de blokken en boven het zeewier”, verklaart de soortenjager. “Naarmate het waterpeil daalt, neemt doorgaans ook de activiteit van de lipvissen af en trekken ze weg naar dieper water. Bovendien nemen de aanbeten ook in aantal af als je langere tijd op dezelfde stek vist”, legt Arjan uit. Hij stelt dan ook voor om te verkassen naar een andere spot, die ook voor hem compleet nieuw is.
LIPVISFEEST
Ondanks dat het inmiddels al bijna laagwater is, ziet de nieuwe stek er fantastisch uit. “Met hoogwater lijkt deze plek me helemaal super, maar we gaan het hier nu met eb ook gewoon eens proberen”, klinkt het nuchter. De locatiewissel blijkt een gouden zet. In het heldere water zien we direct een lipvis en een pollak zwemmen. Er zitten meer lipvissen, want Arjan vangt in korte tijd zes ‘zwartogen’. “Sta ook niet gek te kijken als je ineens een ‘gevlekte’ van dertig centimeter haakt. Dan is het alle hens aan dek, want lipvissen hebben veel power en proberen tijdens de dril in de waterplanten te vluchten. Geef ze dus geen enkele ruimte en gebruik een onderlijn van mimimaal 33/00 nylon”, adviseert hij. Een serie bliksemsnelle aanbeten van pollakjes maken het feest compleet, maar dat stopt als begint het te regenen. De stenen worden – ondanks ons stevige schoeisel – spekglad en om ongelukken te voorkomen sluiten we de sessie af. Dat doen we helemaal in onze nopjes, want in eigen land gericht en met succes op lipvis vissen is een waardevolle aanvulling op de Nederlandse kustvisserij.
>> SEIZOEN & MOMENT
De gerichte visserij op lipvis langs de Nederlandse kust staat nog in de kinderschoenen, dus het exacte seizoen is nog niet helemaal bekend. Vanaf juni tot en met half oktober maak je zeker goede kans om een lipvis te vangen. Arjan: “Waar ze in de koudere maanden uithangen, weten we niet. Daar komen we wellicht nog achter naarmate meer mensen zich toeleggen op deze soort.” Bij nieuwe visserijen ontdek je in het begin veel, en dat proces verloopt sneller wanneer je informatie deelt met andere fanatiekelingen. “Zo lijkt het erop dat de lipvis vooral bij daglicht actief en vangbaar is. ’s Avonds en in het donker is dat veel minder het geval. Samen leer je zulke zaken veel sneller dan wanneer je in je uppie alles moet uitvogelen.”
‘rondom hoogwater valt de stroming weg en gaat de
lipvis azen’
>> LIPVIS RECORDS
De NCRZ (Nederlandse Commissie Record Zeevissen) records voor de – in Nederland gevangen – lipvissoorten staan op 19,4 cm voor de kliplipvis, 23,3 cm voor de zwartooglipvis en 48 cm voor de gevlekte lipvis. Er zijn dit jaar al grotere ‘zwartogen’ gevangen, dus verwacht de NCRZ-commissie elk moment een recordclaim. Voor de Baillons lipvis staat nog geen record op de lijst vermeld. Onlangs zijn er een aantal Baillons lipvissen gevangen die goed zijn opgemeten, dus ook hiervan komen naar verwachting nog claims binnen. De gevlekte lipvis kan het grootst worden met een maximale lengte van 60 cm bij circa 4.500 gram.
DIRECT VEEL ACTIE
Wie met twee hengels tegelijk vist, moet extra goed opletten en multitasken. Want terwijl Arjan de dobber nauwkeurig langs een tros blaasjeswier manoeuvreert, zien we opeens een roffel op de top van de bodemhengel. Een slijmvis heeft het stukje zager op de onderste haak van de montage gepakt. Niet veel later vergrijpt ook een groene zeedonderpad zich aan het aas op de bodem. Op de dobberhengel meldt zich nóg een bijvangst. “Kijk, een tik op mijn dobber”, zegt Arjan. Die schiet daarna onder, waarna al snel een kleine pollak boven water komt. Vervolgens plukt Arjan nog twee paganelgrondels tussen de stenen vandaan. “Ook niet de vissoort waar we voor komen, maar de bijvangsten worden minder zodra de stroming afneemt en het hoogwater wordt”, voorspelt hij. “De diversiteit qua vangsten bij deze vroege start van de sessie is overigens wel leuk voor de variatie.”
KLEINE KUNSTWERKJES
Rondom hoogwater valt de stroming weg. En precies zoals Arjan had voorspeld, meldt de eerste zwartooglipvis zich prompt. “Ik zag een felle roffel op de top van de statische bodemhengel.
>> CHECKLIST MATERIAAL
Hengel: 2,70 meter lengte,
40 - 80 gram werpvermogen
Molen: 3000- of 4000-formaat
Hoofdlijn: 14/00 gevlochten lijn
Dobbermontage: leader van drie meter 33/00 fluorocarbon, dobber van 3 tot 10 gram
Bodemmontage: staande lijn van 1,5 meter 60/00 fluorocarbon met twee 30 cm lange 33/00 fluorocarbon haaklijnen (geklemd tussen kralen en sleeves) i.c.m. een 80-grams plat betongewicht
Haak: langstelig model, maat 6-8
Aas: zagers, heel of in stukjes
Overig: stevige schoenen, kleine onthaaktang en handdoek
Lipvis vind je op plekken met grote keien en wierranden
TEKST: PIETER BEELEN > FOTOGRAFIE: SANDER BOER
Met zijn kleurenpracht zou de lipvis zeker niet misstaan in een tropisch aquarium. Je komt hem echter ook in het wild tegen: verschillende soorten lipvis komen steeds talrijker voor langs de Nederlandse kust. Deze gestage opmars maakt het zelfs mogelijk om er gericht op te vissen. Bij Neeltje Jans laat Arjan Stelwage (43) zijn aanpak zien.
Op lipvis!
>> HOTSPOTS
Lipvissen worden langs de hele Nederlandse kust gevangen, maar de meeste meldingen komen uit Zeeland en van de pieren in Scheveningen en IJmuiden. Vooral de Oosterschelde en de strekdammen en piertjes bij Neeltje Jans zijn prima locaties voor een lipvismissie. Zoek naar stenige plekken met zeewier en blijf even doorpeuteren nadat je er een vangt, want vaak zijn er in dat geval meerdere exemplaren aanwezig. Het loont ook de moeite om zelf op ontdekkingsreis te gaan en potentiële hotspots te verkennen. Vang je een lipvis op een maagdelijke stek, dan ben je spekkoper. Lokaliseer met de satellietfunctie van Google Maps grove steenstort en dikke wierranden. Verre worpen zijn niet nodig, want de meeste structuur vind je dicht onder de kant.
Vis de dobbermontage actief door deze met de stroming langs het
wier te laten driften
>> SEIZOEN & MOMENT
De gerichte visserij op lipvis langs de Nederlandse kust staat nog in de kinderschoenen, dus het exacte seizoen is nog niet helemaal bekend. Vanaf juni tot en met half oktober maak je zeker goede kans om een lipvis te vangen. Arjan: “Waar ze in de koudere maanden uithangen, weten we niet. Daar komen we wellicht nog achter naarmate meer mensen zich toeleggen op deze soort.” Bij nieuwe visserijen ontdek je in het begin veel, en dat proces verloopt sneller wanneer je informatie deelt met andere fanatiekelingen. “Zo lijkt het erop dat de lipvis vooral bij daglicht actief en vangbaar is. ’s Avonds en in het donker is dat veel minder het geval. Samen leer je zulke zaken veel sneller dan wanneer je in je uppie alles moet uitvogelen.”
LIPVISFEEST
Ondanks dat het inmiddels al bijna laagwater is, ziet de nieuwe stek er fantastisch uit. “Met hoogwater lijkt deze plek me helemaal super, maar we gaan het hier nu met eb ook gewoon eens proberen”, klinkt het nuchter. De locatiewissel blijkt een gouden zet. In het heldere water zien we direct een lipvis en een pollak zwemmen. Er zitten meer lipvissen, want Arjan vangt in korte tijd zes ‘zwartogen’. “Sta ook niet gek te kijken als je ineens een ‘gevlekte’ van dertig centimeter haakt. Dan is het alle hens aan dek, want lipvissen hebben veel power en proberen tijdens de dril in de waterplanten te vluchten. Geef ze dus geen enkele ruimte en gebruik een onderlijn van mimimaal 33/00 nylon”, adviseert hij. Een serie bliksemsnelle aanbeten van pollakjes maken het feest compleet, maar dat stopt als begint het te regenen. De stenen worden – ondanks ons stevige schoeisel – spekglad en om ongelukken te voorkomen sluiten we de sessie af. Dat doen we helemaal in onze nopjes, want in eigen land gericht en met succes op lipvis vissen is een waardevolle aanvulling op de Nederlandse kustvisserij.
Toch is het wederom de bodemhengel die druk begint te tikken en daar niet mee ophoudt. Het is een teken dat de vis zichzelf al heeft gehaakt, waarop Arjan de boel rustig binnendraait. Een tweede, eveneens prachtig gekleurde, zwartooglipvis is een feit. Dankzij de langstelige haak is de vis in no time onthaakt. “De beste periode is van twee uur voor tot twee uur na hoogwater. Gedurende dit tijdsvak staat er genoeg water tussen de blokken en boven het zeewier”, verklaart de soortenjager. “Naarmate het waterpeil daalt, neemt doorgaans ook de activiteit van de lipvissen af en trekken ze weg naar dieper water. Bovendien nemen de aanbeten ook in aantal af als je langere tijd op dezelfde stek vist”, legt Arjan uit. Hij stelt dan ook voor om te verkassen naar een andere spot, die ook voor hem compleet nieuw is.
Daarna was het even stil, zodat ik twijfelde of de vis er (nog) aan zat. Maar toen begon de top weer druk te tikken”, reconstrueert hij de aanbeet. “Het lijkt wel een tropische vis”, roept fotograaf Sander vol verbazing als Arjan wijst op de tekening op het kieuwdeksel. “Ieder exemplaar heeft een uniek kleurenpatroon met blauw-, groen- en bruintinten. Het zijn ware kunstwerkjes. Bij sommige soorten verschillen de mannetjes en vrouwtjes ook qua uiterlijk.” In ons land zijn de afgelopen jaren vier soorten uit de lipvis-familie aan de hengel gevangen: de gevlekte-, zwartoog-, klip- en Baillons lipvis (zie kader pag. 32). Een vijfde soort – de gestreepte lipvis – is al door duikers waargenomen en het lijkt een kwestie van tijd voordat die ook aan de hengel wordt gevangen. “Je weet vooraf nooit welke lipvissoort je vangt. Vorige week had ik een heel stel ‘zwartogen’, een ‘gevlekte’ en een Baillons lipvis. Die onvoorspelbaarheid maakt de visserij extra leuk en spannend.”
AFGAAND WATER
Als de piek van het hoogwater voorbij is, zorgt het afgaande water weer voor wat stroming. Daardoor kan Arjan de dobber nog actiever vissen.
‘Vanwege de spekgladde stenen is stevig schoeisel een must’
Zwartooglipvis (Symphodus melops)
Kliplipvis (Ctenolabrus rupestris)
Gevlekte lipvis (Labrus bergylta)
Gestreepte lipvis (Labrus mixtus)
Baillons lipvis (Symphodus bailloni)
LIPVISSEN
IN NEDERLAND
Op dit moment komen de volgende vijf soorten lipvissen in ons kustwater voor. Met de VISsenscanner-functie in de gratis VISsengids app herken je eenvoudig de gevlekte-, klip- en zwartooglipvis. De gestreepte- en de Baillons lipvis zijn (nog) niet opgenomen in de app en worden daarom niet herkend.
>> LIPVIS RECORDS
De NCRZ (Nederlandse Commissie Record Zeevissen) records voor de – in Nederland gevangen – lipvissoorten staan op 19,4 cm voor de kliplipvis, 23,3 cm voor de zwartooglipvis en 48 cm voor de gevlekte lipvis. Er zijn dit jaar al grotere ‘zwartogen’ gevangen, dus verwacht de NCRZ-commissie elk moment een recordclaim. Voor de Baillons lipvis staat nog geen record op de lijst vermeld. Onlangs zijn er een aantal Baillons lipvissen gevangen die goed zijn opgemeten, dus ook hiervan komen naar verwachting nog claims binnen. De gevlekte lipvis kan het grootst worden met een maximale lengte van 60 cm bij circa 4.500 gram.
>> CHECKLIST MATERIAAL
Hengel: 2,70 meter lengte,
40 - 80 gram werpvermogen
Molen: 3000- of 4000-formaat
Hoofdlijn: 14/00 gevlochten lijn
Dobbermontage: leader van drie meter 33/00 fluorocarbon, dobber van 3 tot 10 gram
Bodemmontage: staande lijn van 1,5 meter 60/00 fluorocarbon met twee 30 cm lange 33/00 fluorocarbon haaklijnen (geklemd tussen kralen en sleeves) i.c.m. een 80-grams plat betongewicht
Haak: langstelig model, maat 6-8
Aas: zagers, heel of in stukjes
Overig: stevige schoenen, kleine onthaaktang en handdoek
DIRECT VEEL ACTIE
Wie met twee hengels tegelijk vist, moet extra goed opletten en multitasken. Want terwijl Arjan de dobber nauwkeurig langs een tros blaasjeswier manoeuvreert, zien we opeens een roffel op de top van de bodemhengel. Een slijmvis heeft het stukje zager op de onderste haak van de montage gepakt. Niet veel later vergrijpt ook een groene zeedonderpad zich aan het aas op de bodem. Op de dobberhengel meldt zich nóg een bijvangst. “Kijk, een tik op mijn dobber”, zegt Arjan. Die schiet daarna onder, waarna al snel een kleine pollak boven water komt. Vervolgens plukt Arjan nog twee paganelgrondels tussen de stenen vandaan. “Ook niet de vissoort waar we voor komen, maar de bijvangsten worden minder zodra de stroming afneemt en het hoogwater wordt”, voorspelt hij. “De diversiteit qua vangsten bij deze vroege start van de sessie is overigens wel leuk voor de variatie.”
KLEINE KUNSTWERKJES
Rondom hoogwater valt de stroming weg. En precies zoals Arjan had voorspeld, meldt de eerste zwartooglipvis zich prompt. “Ik zag een felle roffel op de top van de statische bodemhengel.
Lipvis vind je op plekken met grote keien en wierranden
Lipvissen zijn
door hun kleurenpracht
een on-Nederlandse en
haast tropische
verschijning
Zagers – al dan niet in stukjes – zijn Arjan’s favoriete aas voor de lipvis.
>> MENUKAART
De familie van de lipvissen (Labridae) heeft zijn naam te danken aan het Latijnse woord labrum, wat ‘lip’ betekent. Lipvissen gebruiken hun dikke, vlezige lippen en scherpe voortanden om mossels van stenen af te schrapen. Vanwege die eigenschap wordt de lipvis ook gebruikt in de zalmkweek: daar dienen ze als ‘poetsvis’ om zalmluis van de huid van zalmen te verwijderen. Behalve schelpvlees staan ook zagers, krabbetjes en kleine visjes op het menu van deze alleseter – kijk dus niet gek op als er een lipvis op je kunstaas klapt. Krijg je na een aanbeet een shad zonder staart terug, dan weet je genoeg.
‘rondom hoogwater valt de stroming weg en gaat de
lipvis azen’
DOBBER- EN BODEMMONTAGE
Met zowel een dobber- als bodemmontage wedt Arjan op twee paarden. “De dobber vis ik net achter de wierrand. Het haakaas (een zager) laat ik daar zo’n 30 centimeter boven de bodem zweven. Dat vermindert de kans op bijvangst van bodemvis. Actief dobbervissen werkt het best, dus laat ik de montage meedrijven op de stroming – al rem ik die soms even iets af”, licht Arjan toe. Zodra de dobber op zijn plek ligt, laat hij ook de bodemmontage met een onderhands worpje vlak voor de hengeltop neerkomen. Deze hengel is voorzien van twee haken, waarbij de onderste de bodem raakt en de bovenste hier circa 30 cm boven staat. “Omdat je hier snel vastloopt tussen de stenen gebruik ik een zelfgemaakt betonnen werpgewicht. Dat is lekker goedkoop én loodvrij. Dankzij het brede profiel van het gewicht zit je ook minder snel vast in de smalle spleten tussen de blokken in vergelijking met wanneer je een aerodynamisch gevormd werpgewicht gebruikt.”
De middagzon prikt medio september op onze huid als de vloedstroom het water vanuit de Noordzee tussen de pijlers en blokken van de Oosterscheldekering door de zeearm in perst. “Lipvis scharrelt op zoek naar wat te eten graag tussen de betonblokken en de wierranden daaromheen. Maar ze voelen zich pas helemaal op hun gemak wanneer het water op zijn hoogste punt staat”, zegt Arjan terwijl hij bij Neeltje Jans zijn hengels optuigt. Met het kraakheldere water, de fel schijnende zon en de beoogde stek recht voor onze voeten zou je niet direct denken aan de perfecte omstandigheden om vis te vangen. “Voor de lipvis is dit geen probleem, die zijn niet bang voor wat licht. Voor deze sessie durf ik zelfs vangstgarantie te geven”, klinkt het optimistisch. “Het water staat nu nog iets te laag, maar zodra die steen daar iets verderop straks onder water staat gaat het feest beginnen.”